Prawo socjalne Pomoc społeczna dla osiągających dochody do 316 zł na osobę
Lepsza marna niż żadna
ANNA PREKURAT Z DEPARTAMENTU POMOCY SPOŁECZNEJ MINISTERSTWA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ
Obecna ustawa o pomocy społecznej wymagała głębokich zmian ze względu na przeobrażenia społeczne i na fakt, że kilkadziesiąt nowelizacji dokonanych od momentu jej uchwalenia w 1990 r. uczyniło ją niespójną i nieczytelną. Nowa uwzględnia więc zmiany w prawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, o świadczeniach rodzinnych, o zatrudnieniu socjalnym i o systemie oświaty.
Założono w niej taką przebudowę pomocy społecznej, aby możliwa była skuteczniejsza realizacja głównych celów: wspierania osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenia - w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielnienia i życia w godnych warunkach. Osobom w wieku poprodukcyjnym i niepełnosprawnym, niemającym dochodów lub dochody niskie, ma zapewnić dochód do poziomu interwencji socjalnej, a rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie - profesjonalną pomoc. Jej celem jest też integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie i stworzenie pożądanej sieci usług socjalnych.
Nowe kryteria uprawniające do pieniężnych świadczeń z pomocy społecznej ustalone zostały na podstawie progu interwencji socjalnej wyliczonego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych dla różnych typów gospodarstw domowych po analizie koszyków dochodowych wybranych grup pracowniczych. Nowy jest także uproszczony katalog świadczeń pieniężnych i możliwość udzielenia świadczenia z pomocy społecznej na podstawie kontraktu socjalnego zawartego z osobą ubiegającą się o nie. Nowością są też regulacje dotyczące prywatnych całodobowych placówek sprawujących opiekę nad osobami w podeszłym wieku, przewlekle chorymi, niepełnosprawnymi. Ustawa zobowiązuje te placówki do uzyskania zezwolenia na działalność i spełniania określonych standardów świadczonych usług. Wszystkie one będą podlegały ostrej kontroli wojewody, którego funkcje kontrolne i nadzorcze nad realizacją zadań pomocy społecznej i standardami świadczonych usług zostają wzmocnione.
JOLANTA KRONER
Na wsparcie z pomocy społecznej można liczyć jedynie wówczas, gdy osiągane przychody nie przekraczają kryterium dochodowego. A kryterium to dla osoby samotnej wynosi 461 zł, a w rodzinie liczniejszej - 316 zł na osobę miesięcznie. Szacuje się, że takich osób może być w Polsce obecnie ok. 1,8 mln.
Część opozycji oceniła uchwaloną 16 lutego nową ustawę o pomocy społecznej jako jedynie nowelizację dotychczasowej. Przegłosowano ją jednak, bo - jak mówili w czasie dyskusji sejmowych posłowie opozycji - lepsza pomoc marna niż żadna. Tymczasem z wyliczeń wynika, że o ile w 2001 r. z pomocy tej skorzystało ponad 800 tys. osób, to nowa ustawa spowoduje, że objętych nią może być o milion więcej.
Podstawowym walorem tej ustawy ma być trafniejsze adresowanie pomocy oraz skuteczniejsze wsparcie osób i rodzin, które nie radzą sobie z przezwyciężeniem trudnej sytuacji. A sytuacje, które mogą być powodem udzielenia pomocy, to ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc w rodzinie, potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradność, zwłaszcza w rodzinie niepełnej lub wielodzietnej, ale także alkoholizm lub narkomania, zdarzenia losowe, klęski żywiołowe czy wreszcie nieumiejętność przystosowania się po opuszczeniu placówki opiekuńczo-wychowawczej. Ustawa uwzględnia też uchodźców oraz zwolnionych z zakładów karnych.
Mniej niż skromnie
W miejsce dotychczasowych dziewięciu rodzajów zasiłków z pomocy społecznej wprowadza się jedynie trzy: stały, okresowy i celowy. Ustanawia się też jednolite kryterium dochodowe wynoszące na osobę samotną 461 zł, a na osobę w rodzinie - 316 zł.
Zasiłek stały przysługuje osobom całkowicie niezdolnym do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności. Jego wysokość to różnica między owym kryterium dochodowym a dochodem osoby lub rodziny potrzebującej wsparcia.
Zasiłek okresowy otrzymają osoby i rodziny bez dochodów lub o dochodach niższych niż kryterium dochodowe oraz takie, którym posiadane środki nie wystarczają na zaspokojenie niezbędnych potrzeb. Przyznawane będą z powodu długotrwałej choroby, niepełnosprawności i przedłużającego się bezrobocia. Zasiłek nie może przekroczyć 418 zł miesięcznie, ale też nie może być niższy niż 50 proc. różnicy między kryterium dochodowym a dochodem osoby potrzebującej. Zasiłek ten nie może być niższy niż 20 zł. W 2004 r. skorzysta z niego 1,7 mln rodzin, a w 2008 r. - ok. 1,25 mln.
Zasiłek celowy to świadczenie jednorazowe, przyznawane dla zaspokojenia konkretnej potrzeby - na żywność, leki, opał, odzież, drobne remonty itp. W szczególnych okolicznościach może go otrzymać nawet osoba przekraczająca kryterium dochodowe.
Ustawa przewiduje stopniowe dochodzenie do gwarantowanej wysokości zasiłków: w 2004 r. wyniesie on 20 proc. różnicy między kwotą gwarantowaną a przychodami osoby samotnej i 15 proc. tej różnicy dla osoby w rodzinie; w 2005 r. będzie to odpowiednio 30 i 20 proc., natomiast w 2006 i w 2007 r. - 35 i 25 proc.
Wysokość zasiłków ma być weryfikowana co 3 lata, a w razie pogarszania się wartości świadczeń - częściej. Za osobę rezygnującą z zatrudnienia w związku z bezpośrednią opieką sprawowaną nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz niezamieszkującymi wspólnie matką, ojcem lub rodzeństwem będzie opłacana składka na ubezpieczenie społeczne, jako świadczenie rzeczowe. Warunkiem jest, by dochód osoby opiekującej się nie przekraczał 150 proc. kryterium dochodowego.
Standardy domów pomocy
Gdy zasiłki i usługi opiekuńcze okażą się niewystarczające, istnieje możliwość korzystania z domów dla matek z dziećmi, noclegowni, ośrodków wsparcia, rodzinnych domów pomocy. Osobom wymagającym całodobowej opieki przysługuje prawo do domu opieki społecznej. Ustawa wprowadza obowiązek spełniania przez te domy i placówki standardu usług wynikającego z indywidualnych potrzeb i wymaga respektowania takich wartości, jak wolność i godność, intymność, prawo dokonywania wyboru, poczucie bezpieczeństwa oraz stopień sprawności mieszkańca.
Domy te mogą prowadzić, na podstawie zezwolenia wojewody, jednostki samorządu terytorialnego, kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje i stowarzyszenia, inne osoby prawne, a także osoby fizyczne.
Za pobyt w domu pomocy społecznej płaci się do wysokości średniego kosztu utrzymania. Opłatami obarczeni są kolejno: mieszkaniec domu lub jego przedstawiciel ustawowy (do 70 proc. własnego dochodu), a jeśli z tego źródła nie można pokryć całej należności, obowiązek spada kolejno na małżonka, wstępnych i zstępnych. W razie potrzeby resztę dopłaci gmina. Nowe regulacje wzmacniają ochronę prawną starszych mieszkańców placówek. Rozszerzają kontrolne uprawnienia wojewody także na obiekty prowadzone przez organizacje pozarządowe i kościoły.
Rodzina zastępcza
Możliwość ustanowienia rodziny zastępczej dla dziecka niedostosowanego społecznie, a także zakaz prowadzenia rodzinnego domu dziecka z jednoczesnym pełnieniem funkcji rodziny zastępczej, to najważniejsze zmiany w tym zakresie. W niespokrewnionej z dzieckiem zawodowej rodzinie zastępczej, która działa na zasadach pogotowia rodzinnego, będzie można umieścić nie więcej niż troje dzieci.
Tworzy się wielodzietne rodziny zastępcze dla nie mniej niż trojga i nie więcej niż sześciorga dzieci oraz specjalistyczne rodziny zastępcze przygotowujące dzieci do przysposobienia, opiekujące się niepełnosprawnymi, zagrożonymi itp. Osoby prowadzące takie rodziny - poza pomocą pieniężną na dzieci - będą otrzymywały wynagrodzenie jak pogotowie rodzinne.
Odpowiedzialność finansową za dzieci całkowicie lub częściowo pozbawione opieki przejmuje powiat. Jeszcze przez rok utrzymana będzie dla nich dotacja z budżetu, a potem każdy powiat będzie płacił za dziecko zamieszkałe na jego terenie.
Dla dzieci przewidziano trzy typy placówek opiekuńczych: interwencyjne, rodzinne i socjalizacyjne. Podobnie jak domy pomocy społecznej, muszą one spełniać przewidziane w ustawie standardy.
Ustawa utrwala pomoc na usamodzielnienie, na kontynuowanie nauki oraz na zagospodarowanie dla pełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych, dla opuszczających domy socjalizacyjne, domy dla matek z dziećmi itp.
Dla samotnych matek
Ustawa wprowadza zmianę do przyjętej w listopadzie minionego roku ustawy o świadczeniach rodzinnych. Przewiduje ona m.in. dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dzieci w rodzinach, gdzie na osobę przypada nie więcej niż 504 zł (w rodzinach z dzieckiem niepełnosprawnym - 583 zł). Na dziecko zdrowe dodatek ten wyniesie od 1 maja 2004 r. 170 zł - bez górnego limitu świadczonej pomocy, a na dziecko niepełnosprawne - 250 zł, ale nie więcej niż 750 zł. Nowela znosi górny limit także w przypadku dzieci niepełnosprawnych.
Ustawa ma wejść w życie w większości 1 maja 2004 r. Na razie została skierowana do Senatu.
http://www.rzeczpospolita.pl/gazeta/wydanie_040224/prawo/prawo_a_2.html
